KIZ ÇİFTLİĞİ

Kuzeyde dik bir sırtla yükselerek kuzeydoğu-doğuya doğru sert, güney-güneydoğuya doğru yumuşak bir eğimle alçalan höyük, adını en yüksek noktasında yer alan eski bir çiftlik evinden almaktadır. Antik kaynaklardan Strabon, Sokrates ve Plinius bu bölgede Kisthene adında bir şehirden bahsederler. Strabon Kisthene’yi, Edremit Körfezi’ndeki Pura Burnu ile Midilli Adası’nın Anadolu’daki arazileri arasına koyarken, Mela’ya göre: Kisthene Adramyttion ile Kane arasındaki küçük bir şehirdir. Sokrates’te Sparta Kralı Agisilaos önderliğinde İ.Ö. 397 yılında Kisthene’nin ele geçirildiğini ve 100 Talent vergiye bağlandığını yazmaktadır.

Kız Çiftliği için antik kaynaklarda Passawanda adı ile anılan başka bir kent ismi de düşünülmektedir. Stefano Bizantinos, Passawanda’yı Adramyttion ile Kisthene yakınında bir yerleşim olarak tanımlamaktadır. Kippert ise oluşturduğu haritada, Passawanda’yı Gömeç yakınında bir yere koymaktadır.

Yörede en yakın dönemde araştırma yapan Alman araştırmacı Stauber’e göre ise Passawanda, Ayvalık ile Gömeç arasında yer alan bir kıyı yerleşimidir. Ancak Stauber Kisthenenin Gömeç’e daha yakın bir yerleşim olduğu fikrinden yola çıkarak, Passawanda ihtimalini düşük tutarak ve Kız Çiftliği Höyüğünün Kisthene olma olasılığı üzerinde durmaktadır.

Bu yerleşimden yakın dönemde ilk bahseden Vigant adında bir araştırmacıdır. Bölgede araştırmalar yapan Vigant 1904 yılında yayınladığı yazısında, Gömeç çevresinde gördüğü 5 adet sütun, 1 adet girlantlı altar (şu anda Gömeç Parkında sergilenmektedir) lahit kapağı, inci dizili mermer mimari parça ve bazı Bizans dönemi bezemeli plakaların varlığından söz etmektedir. Ayrıca Vigant, Gömeç Camisi önünde granitten ve mermerden sütun parçaları ve bir adet sütun başlığından bahsederek, bu malzemelerin olasılıkla çiftlikten buraya getirildiğine değinmektedir. Vigant bu görüşünü, Gömeç halkından edindiği bilgilere dayandırmaktadır.

Bu araştırmalara dayanarak, Gömeç civarının antik kaynaklarda Kisthene ve Passawanda olarak bilinen antik yerleşimlerden biri olabileceği söylenmektedir. 1980-1990lı yıllarda bölgede araştırma yapan Stauber, Gömeç Camisi önünde bulunan kaide şeklinde bir altar, yazıtsız bir tabula anzata ile girlantlı ve defne yaprağı bezemeli altar parçası hakkında bilgi vermektedir. Çevrede yaptığı araştırmalarda ise Gömeç ana yolunun batısında Armutova Çayı köprüsünün 500 metre kuzeyindeki bir tarlada 8 adet sütunun varlığından bahsetmektedir. Stauber, bu mimari parçalardan bir kısmını Roma, bir kısmını da Bizans Dönemi ne tarihlendirmektedir.

Höyükte ele geçen seramik buluntular Ege arkeolojisi için özellikle de bölgemiz için önemli veriler olarak değerlendirilmektedir. Kız Çiftliği ile Yunan dünyası arasında özellikle Korint, Rodos, lonya ile ticari ve kültürel ilişkilerin yoğunluğunu gösteren önemli deliller olarak düşünülmektedir.