Gömeç Tarihi

1660-1700 yıllarında kurulan Gömeç civarında 4-5 köyün birleşmesiyle büyümüş ve 150 yıl önce yapılan Balıkesir Ayvalık karayolunun ilçe içinden geçirilmiş olması ilçeye ekonomik üstünlük sağlamıştır.

1864 tarihli vilayet nizamnamesine göre idari taksimat nizamnamesi gereğince Hüdavendigar Vilayeti Karasi Sancağı Edremit kazasına bağlı Nahiye-i Emrültabat olarak ismi geçmektedir.

Gömeç 6 Eylül 1922 tarihinde düşman işgalinden kurtuluşundan 1956 yılına kadar bucak müdürlüğü ve muhtarlıkla yönetilmiştir. 1956 mart ayında belediye teşkilatı kurularak hizmete imkanları ölçüsünde devam etmiştir. 9 Mayıs 1990 tarihinde Gömeç ilçe statüsüne kavuşmuştur.

XVI. yüzyıl başlarında Gömeç Edremit Körfezi ile Dikili Körfezini çevreleyen arazi üzerinde bulunan onlarca köyden biri idi. Bu yörede yönetim işlevi olan ve kasaba özelliği taşıyan iki önemli yerleşim yeri bulunuyordu. Bunlar kuzeyde Edremit, güneyde de Ayazmend (Altınova) kazaları idi. Kanuni Sultan Süleyman´ın ilk yıllarında düzenlendiği anlaşılan bir defterde Gömeç´in o tarihlerde Karasi Sancağı´nın Ayazmend kazasına bağlı bir köy olarak görülmektedir.

Ne var ki çevredeki bir çok köy adlarında da olduğu gibi Gömeç´in de ikinci bir ad taşıdığı görülmektedir. O da “Âdil İli” dir. Sultan II. Selim (1566-1574) döneminde düzenlenmiş 981 (1573) tarihini taşıyan biri Tımar diğeri Evkaf olan iki defterden Gömeç üzerine daha ayrıntılı bilgiler elde edebiliyoruz. Buna göre Âdil İli nam-ı diğer Gömeç reayesinin bir bölümü Sultan II. Selim´in vakıflarının reayesi arasında yer almaktadır. Bunların 40 raiyyeti yani vergi mükellefini bulduğu anlaşılmaktadır. Bu 40 raiyyetin hane reisi yada mücerret olduğu belirtilmemiştir. Bu defterler Gömeç´te buğday, arpa ve değişik zahire üretimi yapıldığını gösteriyor. Ayrıca soğan ekiliyor, az olmakla birlikte pamuk, susam ekimi ve arıcılıkta yapılıyordu. Bağcılığın da çok az olmakla birlikte var olduğunu ve köy davarcılıkla uğraşan reayenin bulunduğu vergi kayıtlarından anlaşılmaktadır. Öte yandan yörenin çok geniş ölçüde zeytinliklerle kaplı olduğu göz önüne alınırsa, zeytinle ilgili herhangi bir kayda rastlanmaması ilginçtir.

Gömeç´in gerek Akdeniz´deki gerek Anadolu´daki bütün tarihsel, sosyal ve ekonomik gelişmelerden etkilendiğini söyleyebiliriz. Antik kaynaklarda gömeç ve kız çiftliği yöresi “Kistene” adıyla anılmaktadır.Sparta Kralı Agisialaas tarafından I.Ö 397 yılında ele geçirilmiş I.Ö.Dördüncü yüzyılda prens Satrabı Orantes adına para basmış olan Kistene, yakınında bulunan ve adına para basmış Adramyttion Kenti dışında Edremit Körfezi’nin güneyinde önemli bir şehirdir.Gömeç ve yöresi bazı antik kaynaklarda passandra adı ile anılmaktadır.passandra da, adramyttion ile kistene arasındaki bölge olarak anılmaktadır.

TARİHSEL GELİŞİMİ

Gömeç ve çevresi, XVI. Yüzyılda Karasi sancağının bir parçasını oluşturuyordu Bu bölge, Xlll. yüzyılın sonlarına doğru, Anadolu Selçuklu Devleti’nin çöküş sürecinde geniş ölçüde bir Türk nüfusunun akınına sahne oldu.

Soyları Emir Danişmend Gazi’ye kadar uzanan Kalem Bey ile oğlu Karasi, Balıkesir’i merkez yaparak burada Karasi beyliğinin temellerini attılar.’ XIV. yüzyıl başlarında Anadolu’daki bütün beyliklerin kentlerini kasabalarını gezen ve bize bu ülkenin siyasal, sosyal ve ekonomik durumu konusunda oldukça zengin bilgi veren lbn Battuta, Balıkesir’in Karasi tarafından kurulduğunu ve oğlu Demirhan tarafından oraya epeyce halk yerleştirildiğini yazmaktadır. Enveri’nin verdiği bilgilerden anlaşıldığına göre Karasioğulları denizcilikte donanma çıkaracak kadar başarı göstermişlerdir.°

XVI. yüzyıl başlarında Gömeç Edremit körfezi ile Dikili körfezini çevreleyen arazi üzerin de bulunan onlarca köyden biri idi. Bu yörede yönetim işlevi olan ve kasaba özelliği taşıyan iki önemli yerleşim yeri bulunuyordu, bunlar kuzeyde Edremit, güneyde de Ayazmend(Altınova) kazaları idi. Her iki kazanın da ayrıca iskelesi vardı.

Gömeç, XVI. yüzyılda Ayazmend kazasında bir köy olarak görülmektedir. Gömeç’le ilgili en eski bilgileri tapu-tahrir defterlerindeki kayıtlarda bulabiliyoruz. Elimizde bulunan ve Kanuni Sultan Süleyman’ın ilk yıllarında düzenlendiği anlaşılan bir defterde Gömeç’le ilgili bir kayıt dikkatimizi çekiyor. Gömeç o tarihlerde Karasi sancağının Ayazmend Kazasına bağlı bir köy olarak görünmektedir.Gömeç bu kayıtlara göre XVI. yüzyılın başlarında yani 1530’Iu yıllarda 6 haneyi barındıran bir köy olarak görülmektedir. Köyde bir de sipahizade oturmaktadır. Köyün yıllık vergi hasılı yine 6 hanelik bir nüfusu bulunan Dereköy’le birlikte toplam olarak 3534 akça tutmaktadır. Yine aynı tarihte Ilyas adlı birinin Gömeç köyünde vakıf olarak bir incirlik bahçesi vardı ve bu bahçenin de yıllık geliri 500 akça idi.

Gömeç 1325 (1907) tarihli Hüdavendigar Vilayeti Salnamesine göre Emrudabad nahiye merkezindedir. Salname, bu nahiye merkezinin 162 haneyi barındırdığını kaydediyor. Bu sayıyı 5’le çarparsak bu tarihte Gömeç’ in 600 kişilik bir nüfusu barındırdığı sonucuna varabiliriz

Gömeç cumhuriyet döneminde bir bucak merkezidir. Bununla ilgili olarak Inönü Ansiklopedisi’nde şu bilgiler bulunmaktadır: Armutova (Emrudabad) Balıkesir’in Burhaniye ilçesine bağlı tam örgütlü posta ve telgrafı bulunan bir bucak merkezi Burhaniye’nin 16 kilometre güney batısında kıyıdan 3 kilometre içeride Ayvalık-Burhaniye şosesi üzerinde bulunan Gömeç köyüdür. Armutova bucağı nüfus tutarlar, 5944 (1955) olan 15 köyden meydana gelmiştir. Bucak merkezi 2035 nüfusludur, burada hafta pazarı kurulur.

KENTSEL GELİŞİMİ

İlçe Merkezinin yaklaşık 400 yıl önce 1 km. batıda Ballıbahçe Mevkii’nde Ağaköy adı ile kurulduğu, meydana gelen bir sel felaketi sonrasında bugünkü yerine taşınarak Emrutabad adını aldığı bilinmektedir.

Arıcılık yapıldığı için bal peteği anlamına gelen Gömeç ismi verilen merkezden oluşan Armutova nahiyesi ilk olarak 1913 yılında Belediye teşkilatına kavuşmuş ancak 1928 yılında teşkilat kaldırılmıştır. Daha sonra Gömeç Merkez ile Yayaköy’ün 16.12.1955 tarihli müşterek kararname ile birleşmesi neticesinde kurulmuş ve 01.03.1956 tarihinde faaliyete geçmiştir.

1956 yılında hazırlanmış olan tahdit krokisinde meskun alan olarak tanımlanan alanın içinde Yaya Mahallesi ve Hacıosman Köyü ile Kemalpaşa Mahallesi ve Mithatpaşa Mahallesi’nin bir kısmı vardır. Kemalpaşa Mahallesi’nde bulunan ve o dönemde Göçmen Evleri olarak adlandırılan günümüzde Göçmen Sokak Kurtuluş Sokak ve Emin Çakır Sokak’ın yer aldığı alanlar meskun olmayan alanın içinde yer almaktadır. 0 sırada henüz afetzede konutları tamamlanmadığından Kemalpaşa ve Yaya Mahallesi’ndeki afet evleri bu tahdit krokisinde görülmemektedir.

18-19 Aralık 1963 tarihinde meydana gelen sel felaketi sonrasında 39 ailenin evi yıkılmış veya ağır hasar görmüştür. İmar ve Iskan Bakanlığı Afet İşleri Dairesi’nce Belediyenin Yaya Mahallesi ile Hacıosman Köyü arasında ki alanı talep etmesine rağmen daha önceden kamulaştırılıp konut yapılmayan şimdiki Atatürk Caddesi ile Ali Yücel Sokak arasında kalan alana bu 39 aile için konut yapımına karar verilmiştir.

1978 yılında Turizm ve Tanıtma Bakanlığı Turizm Planlaması Genel Müdürlüğünce hazırlanan “1/25000 ölçekli Edremıt Burhaniye Kıyı Kesimi Nazım Planı” çerçevesi içinde Gömeç de incelenir ve Gömeç’te turizm gelişmesi düşünülmeyerek, kalıcı konaklama tesislerinin Akçay, Altınoluk ve Ören’de yer alabileceği, sadece sahil kesiminde günübirlik kullanımların yer alabileceği, yörede tarımsal gelişimin korunması ve desteklenmesi gerektiği belirtilmiştir.

1987 yılında Gömeç’teki konut sıkıntısı dile getirilerek, Yaya Mahallesi’nde toplu konut yapımına karar verilir ve bu amaç için uygun görülen alana ayrık nizam 4 kat müsaadesi verilir. 1989 yılında inşaat ruhsatı için başvurulan bu alanda toplam 20 blokta 160 adet konut yapılması planlanmaktadır.

Kıyıdaki yapılaşma hareketlerinin artması nedeniyle Belediye Meclisi özel bir şehir plancısına hazırlattığı 1/25000 ölçekli nazım planı onaylar ve bunun arkasından kooperatifler ve inşaat şirketleri inşaat ruhsatı almaya başlar. İlk olarak 1988 yılında Çiftlik Civarı Mevki’inde Deryakent Yapı Kooperatifi 182 konut için inşaat ruhsatını alır. Ardından 1989 yılında Inta lnş. Şti. Karatepe Mevkii’nde 325 konut için ruhsat alır. Onu 1989 yılında Çiftlik Civarı Mevkiinde 189 konutluk inşaat ruhsat, alan Körfez Yapı Kooperatifi izler. Aynı yıl Kız Çiftliği Mevkii’nde Kız-Ko Yapı Kooperatifi 602 konut için inşaat ruhsatı alır.

Bu sıralarda Gömeç’in idari yapısında değişiklik olur, 09.05.1990 tarih ve 3644 sayılı kanunla Gömeç beldesi, ilçe statüsüne kavuşur ve ardından Karaağaç köyü de belde yasfını kazanır ve Gömeç Belediyesi’nin Karaağaç mücavir alanında bulunan sahil kesimi Karaağaç Belediyesi sınırları dahilinde kalır.